با توجه به مسئولیت شما در مجله “روزنامه نگاری جدید” چه تعریفی از روزنامه‌نگاری مدرن دارید و چگونه این تعریف با روزنامه‌نگاری سنتی متفاوت است؟
باید میان جدید و مدرن تفکیک قائل شد. هر جدیدی، مدرن نیست. رسانه می تواند جدید باشد اما مدرن نباشد. جدید بیشتر بر ابزار و فرم نو تاکید دارد. مدرن اما بر فعالیت، محتوا و تعاریف اساسی و مبانی و ارزش های روزنامه نگاری متمرکز است.روزنامه نگاری مدرن یعنی روزنامه نگاری که در فعالیت، تعاریف و چهارچوب های اصلی ، محتوا و فرم، تابع مفاهیم مدرن باشد. از جمله می توان به این موارد اشاره کرد: استقلال حرفه ای و فعالیت بی طرفانه تحریریه، رسانه و روزنامه نگاران، تفکیک خبر از تحلیل، تفکیک واقعیت از نظر، تفکیک محتوای رسانه ای از تبلیغات، تفکیک کارکنان بخش خبر از نظر، اعتبار و تاثیرگذاری رسانه و روزنامه نگاران در افکار عمومی و صداقت، درستکاری، شفافیت، پاسخگویی و مسوولیت پذیری آنها. همچنین تعهد روزنامه نگاران و رسانه ها به حقوق و منافع عمومی و ارزش های مدرن از جمله جان و حقوق انسان ها در زمینه هایی مثل حق حیات، حق آموزش، حق جابجایی، حق کرامت و زندگی شرافتمندانه و …، تنوع فرهنگی ، میراث فرهنگی و محیط زیست.
رسانه ها در قالب سنتی یا جدید، می توانند مدرن باشند یا نباشند.
مثلا روزنامه کاغذی، سنتی و صفحه توییتری یک رسانه، جدید است. با این حال ممکن است یک روزنامه، رسانه مدرن باشد و یک رسانه توییتری، فعالیت مدرن نداشته باشد.
فعالیت مدرن روزنامه نگاری، وابستگی زیادی به نوع ابزار رسانه ای ندارد گرچه حتما، رسانه های جدید، به میزان زیادی به روزنامه نگاری مدرن کمک می کنند.
روزنامه نگاری سنتی در برابر روزنامه نگاری جدید قرار می گیرد و نه مدرن. می توان روزنامه نگاری سنتی و مدرن را باهم داشت و این دو تناقض ندارند گرچه روزنامه نگاری جدید بیشتر در مسیر روزنامه نگاری مدرن است.
به عنوان روزنامه نگار در سایت خبری عصر ایران، چه چالش‌ها و فرصت‌هایی را در مقایسه با مدیریت یک نشریه چاپی تجربه کرده‌اید؟
در سایت خبری، با فعالیت و انتشار ۲۴ ساعته روبه رو هستیم برخلاف روزنامه چاپی که در یک ساعت معین از شبانه روز انتشار انجام می شود و کار به پایان می رسد و انتشار جدید به فردا واگذار می شود. علاوه براین، در سایت خبری، فعالیت آنلاین و نزدیک به زنده است. در حالی که در روزنامه چاپی، در ۲۴ ساعت تنها یک بار انتشار صورت می گیرد اما در سایت خبری، هر دقیقه و لحظه در حال انتشار هستیم. در سایت خبری می توان از قالب های مختلف مثل فیلم و صدا استفاده کرد در حالی که در روزنامه چنین امکانی نیست. در سایت می توانیم از متن و عکس های زیادی استفاده کرد در روزنامه چنین امکانی مهیا نیست. در سایت به محض انتشار، محتوا در اختیار مخاطب است بدون محدودیت زمان و مکان ولی در روزنامه با این محدودیت روبه رو هستیم. در سایت خبری، امکان تصحیح اشتباه و به روز سازی محتوا وجود دارد در روزنامه ها چنین امکانی نداریم. مهمترین چالش، تلاش برای انتشار خبرهای صحیح ، دقیق و سریع است در حالی که این چالش در روزنامه چاپی، به این شکل وجود ندارد و زمان زیادی برای بررسی و جمع بندی و اطمینان از صحت و جزئیات خبر وجود دارد. در سایت خبری نسبت به روزنامه چاپی، با تعداد مخاطبان بیشتر و چند برابری و به دنبال آن، تاثیرگذاری بیشتری روبه رو هستیم. این موضوع همزمان کار را سخت تر می کند چرا که کوچکترین اشتباه به سرعت دیده می شود اما نسبت به روزنامه، امکان تصحیح سریع آن وجود دارد.
در سایت خبری نسبت به روزنامه های چاپی، امکان دریافت سریع بازخورد مخاطبان، امکان شریک کردن مخاطبان به هنگام تولید و انتشار خبر و تصحیح خبر با استفاده از نظرات مخاطبان به صورت زنده و آنلاین، در دسترس است. علاوه براین، در سایت خبری، امکان انتشار زنده و آنلاین خبرها وجود دارد که فرصت بی نهایت بزرگی است چیزی که در روزنامه چاپی وجود ندارد. در سایت خبری امکان انتشار یادداشت و نظرات مختلف به سرعت و با فاصله حداقلی پس از وقوع یا انتشار خبر وجود دارد چیزی که در روزنامه چاپی حداقل یک روز طول می کشد.
شما مدرس دوره‌های روزنامه‌نگاری هستید، چه مهارت‌ها و توانمندی های جدیدی را برای خبرنگاران امروزی ضروری می‌دانید که در دوره‌های شما آموزش داده می‌شود؟
معمولا کارگاه های آموزش روزنامه نگاری برگزار می کنم که بیشتر در حوزه خبرنویسی و تیتر نویسی، خبرنویسی در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی متمرکز هستند. به نظرم یک خبرنگار و یک روزنامه نگار قوی باید به این مهارت ها و توانایی های جدید مسلط باشد: سرچ در گوگل، راستی آزمایی محتوا شامل خبر و عکس و فیلم. تسلط به برنامه های کامپیوتری در زمینه های مختلف مرتبط با روزنامه نگاری، مسلط به برنامه های متنوع هوش مصنوعی، تسلط به بیش از یک زبان، امکان ترجمه با استفاده از ابزارهای جدید، فعالیت در شبکه های اجتماعی و توانایی استفاده از شبکه های اجتماعی برای تولید خبر، ارتباط با مخاطبان و راستی آزمایی محتوا و سوژه یابی، مهارت دوری از تعصب و حفظ بی طرفی در جایگاه خبرنویسی و خبرنگاری. همچنین مهارت خود یادگیری در همه زمینه های مرتبط با روزنامه نگاری، ارتقا و به روزسازی همیشگی. توانایی ارتباط با دیگران و متفاوت زیستن و متفاوت نگاه کردن و توانایی تولید اختصاصی داشتن. البته برخی از این موارد جدید نیستند اما در روزنامه های حال و آینده از اهمیت دو چندانی برخوردار می شوند.
با توجه به فعالیت شما در توییتر، چگونه شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر بر ارتباط با مخاطب تأثیر گذاشته‌اند؟
یکی از بهترین و مهمترین ابزارهای روزنامه نگاری، شبکه های اجتماعی هستند. یکی از بهترین ابزارها برای دریافت واکنش از سوی مخاطبان. حتی یک گام جلوتر، ابزاری برای شریک کردن مخاطب در تولید خبر و گزارش. علاوه بر این، می توان به آسانی به نظرات مردم درباره موضوعات مختلف دسترسی پیدا کرد گرچه باید مواظب بود در حصار شبکه های اجتماعی قرار نگرفت و کل جهان را به شبکه های اجتماعی محدود نکرد. شبکه های اجتماعی تنها بخشی از واقعیت هستند و نظرات را بازتاب می دهند و نه همه.
علاوه براین، می توان از شبکه های اجتماعی برای تصحیح خطاها در روزنامه نگاری، دریافت اطلاعات جدید، حرکت در مسیر انصاف و بی طرفی در خبرنویسی و گزارش نویسی و به روزسازی آنها استفاده کرد.
چقدر به نقش رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی و تأثیرگذاری بر افکار عمومی باور دارید و به عنوان روزنامه نگار چگونه به این موضوع نگاه می کنید؟
رسانه ها قطعا نقش دارند و نمی توان آنها را نادیده گرفت اما ما با طیفی از رسانه های گوناگون روبه رو هستیم که هر کدام، نقش صفر، کم یا زیاد دارند. برخی رسانه ها هم تلاش های رسانه های رقیب را خنثی می کنند و در این فضا، مخاطبان فعال برنده هستند. با این حال، رسانه ها دیگر تنها تاثیرگذاران نیستند بلکه رقبای بسیاری دارند. شبکه های اجتماعی و شهروند خبرنگاران دو رقیب جدی به شمار می آیند. ضمن اینکه مخاطبان هم ارتقا یافته اند و مثل قبل دیگر، در برابر رسانه ها، تسلیم و پذیرشگر کامل نیستند بلکه مخاطبان فعال داریم که به راحتی محتواها و تلاش های رسانه ای برای تاثیرگذاری را پس می زنند یا واکنش متضاد می گیرند یا در رقابت با رسانه ها، آنها را خنثی و رسوا می کنند.
یکی از نکات قابل توجه در ایران این است که همچنان بسیاری از رسانه ها و مسوولان تصور می کنند در عصر نظریه تزریقی یا گلوله جادویی هستیم. جایی که مخاطبان، منفعل و بی نظر هستند و به طور کامل، مطالب رسانه ها را قبول می کنند. براساس این تصور اشتباه، مخاطبان فقط مخاطب رسانه ما هستند و می توانیم کاری کنیم تا هر طور بخواهیم آنها فکر کنند.
با در نظر گرفتن تغییرات سریع تکنولوژی و رفتار مخاطبان، آینده رسانه‌های خبری را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ و چه استراتژی‌هایی را برای ماندگاری و تأثیرگذاری رسانه‌ها پیشنهاد می‌دهید؟
می توان پیش بینی کرد روز به روز سهم رسانه های جدید از مصرف رسانه ای مخاطبان بیشتر و بیشتر می شود. ضمن اینکه هوش مصنوعی، انقلابی در رسانه ایجاد می کند و همه چیز زیر و رو خواهد شد. تعریف رسانه های جدید هم در حال تغییر است. با آمدن هر رسانه جدیدی، رسانه های قبلی، قدیمی می شوند به همین خاطر هر چه جلوتر می رویم عمر هر رسانه از زمان تولد تا زمانی که قدیمی و کنار گذاشته می شود کوتاه و کوتاه تر می شود. هر چه جلوتر می رویم مخاطبان، قدرتمند تر می شوند و به سمت کوتاه خوانی ، تیترخوانی، عکس و فیلم های کوتاه میل می کنند. روز به روز سهم رسانه های حرفه ای و معتبر نسبت به شبه رسانه ها و نارسانه ها در تامین نیازهای خبری مخاطبان هم کم و کمتر می شود اما نقش آنها روزبه روز بیشتر و بیشتر می شود.
پیشنهادات برای همسویی با تغییرات جدید جهان رسانه: از تغییرات نترسیم. به روز سازی ابزار و محتوای رسانه ای، تکیه بر عرضه خبرهای تیتری، تکیه بر تولید و تولیدات اختصاصی، عکس و فیلم، حضور در همه ابزارهای رسانه ای تاثیرگذار، استخدام خبرنگاران و روزنامه نگاران از نسل زد، پایبندی به ارزش های روزنامه نگاری، توجه به شبکه های اجتماعی و راستی آزمایی مطالب.
مهمترین مشکل رسانه ها در ایران چیست؟
مهمترین و بزرگترین مشکل رسانه ها در ایران، تعریف نادرست از رسانه و روزنامه نگاری است.
همچنان هم در میان مسوولان و متاسفانه روزنامه نگاران، این تعریف غالب است که روزنامه نگاری شاخه ای از تبلیغات، روابط عمومی یا فعالیت ارگانی است. این تبلیغات می تواند تجاری، سیاسی یا ورزشی یا … باشد. در حالی که روزنامه نگاری با فعالیت تبلیغاتی یا ارگانی یا روابط عمومی، مرزبندی کامل و شفافی دارد. این سوء تفاهم مبنای بسیاری از مشکلات و مسائل بعدی است. همچنان این تعریف از روزنامه نگاری به عنوان فعالیت اطلاع رسانی بر مبنای بی طرفی و استقلال برای حقوق و منافع عمومی، تعریف در حاشیه و غریب است یا اصلا پذیرفته نمی شود.
تا زمانی که در جامعه روزنامه نگاری تلاش می شود این حرفه زیرمجموعه تبلیغات، روابط عمومی، یا فعالیت سیاسی و ارگانی باشد؛ تازمانی که در قدرت چنین نگاهی به روزنامه نگاری وجود دارد حتما حال و روز روزنامه نگاری ایران خوب نخواهد شد.
گام اول برای داشتن داشتن رسانه ها و روزنامه نگاران قدرتمند و واقعی، به رسمیت شناختن فعالیت رسانه ای بر پایه های اطلاع رسانی، استقلال و آزادی حرفه ای و بی طرفی است.
عادت قدرت به گفتن به جای شنیدن، تمایل به اطلاع رسانی از بالا به پایین به جای پایین به بالا، ستیز با انتشار و ترس از دنیای جدید، از دیگر مواردی است که می توان به آنها اشاره کرد.
وزارت ارشاد چه کمکی می تواند به رسانه های حرفه ای داشته باشد؟
لغو همه انواع یارانه های نقدی و غیرنقدی به همه انواع رسانه ها، لغو لزوم صدور مجوز برای راه اندازی رسانه و تبدیل آن به الزام ثبت، تلاش برای ممنوعیت زندان برای مجازات روزنامه نگاران و ممنوعیت لغو امتیاز برای رسانه ها و تبدیل مجازات ها به جریمه مالی، به رسمیت شناختن حق اشتباه برای روزنامه نگاران و رسانه ها، واگذاری رسانه های ارگان به بخش خصوصی و جلوگیری از تولد رسانه های ارگان جدید و تلاش برای لغو فیلترینگ اینترنت.
روزنامه‌نگاری مدرن یا جدید؟ راز تفاوت‌ها در تعریف یک حرفه قدیمی
از چاپخانه تا دنیای آنلاین: چالش‌های نفس‌گیر و فرصت‌های طلایی سایت‌های خبری
خبرنگار امروز چه باید بداند؟ مهارت‌هایی که در کلاس‌های روزنامه‌نگاری غوغا می‌کنند
توییتر، صدای مخاطب یا تله روزنامه‌نگار؟ تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر حرفه خبر
آینده رسانه‌ها در دستان فناوری: پیش‌بینی انقلاب هوش مصنوعی و مخاطبان قدرتمند
